Cabinet y Cyngor i ystyried cynigion cyllidebol
Bydd Cabinet Cyngor Bro Morgannwg yn ystyried cynigion cyllidebol yr wythnos nesaf wrth i'r sefydliad edrych i gydbwyso'r llyfrau yn dilyn cyhoeddiad cyllid Llywodraeth Cymru ym mis Rhagfyr.
Bydd y Cyngor yn derbyn ychydig dros £223 miliwn ar gyfer 2025/26, ffigur sy'n cyfrif am tua dwy ran o dair o'i incwm, gyda'r gweddill yn cynnwys Treth y Cyngor, taliadau am wasanaethau a chyfran o ardrethi busnes o bob cwr o Gymru. Mae'r ffigur hwn yn gynnydd o 3.3% o'r llynedd.
Bydd arian ychwanegol yn cael ei godi o'r Dreth Gyngor a derbyn cyfran o ardrethi busnes o bob cwr o Gymru. Rhagwelir y bydd cyfanswm cyllideb net y Cyngor ar gyfer 2025/26 yn £331.40m.
Mae 71% o hyn wedi'i glustnodi ar gyfer ysgolion a gofal cymdeithasol, ac mae'r gwariant yn cael ei gynyddu £8,914m a £10,346m yn y drefn honno. Mae hon yn gyfran fwy nag erioed o'r blaen ac yn rhan o strategaeth ariannol y Cyngor i ddiogelu'r gwasanaethau a ddefnyddir gan ddinasyddion mwyaf bregus y Fro.
Cynhyrchwyd cynigion cychwynnol y gyllideb mewn cyd-destun ariannol sy'n gweld y galw am wasanaethau beirniadol penodol y Cyngor yn parhau i dyfu'n gyflym, ochr yn ochr â'r gost o ddarparu llawer o wasanaethau eraill.
Mae diogelu'r gwasanaethau hanfodol hyn yn golygu bod yr Awdurdod yn wynebu diffyg sylweddol yn y gyllideb felly mae angen newidiadau mewn meysydd eraill o waith y Cyngor i ddod â gwariant yn unol ag incwm.
Dywedodd y Cynghorydd Lis Burnett, Arweinydd Cyngor Bro Morgannwg: “Rydym bellach wedi bod yn gweithredu o fewn cyfyngiadau ariannol anhygoel o heriol ers sawl blwyddyn. Er gwaethaf hyn mae gennym hanes yn y Fro o barhau i ddarparu ein gwasanaethau mwyaf hanfodol i safon uchel iawn.
“Mae blaenoriaethu buddsoddiad mewn gofal cymdeithasol yn ystod y blynyddoedd diwethaf yn golygu bod y Fro yn cael yr oedi lleiaf o ran rhyddhau ysbyty yng Nghymru ac rydym yn gallu cael gofal cartref i'r rhai sydd ei angen mewn tri diwrnod ar gyfartaledd.
“Mae buddsoddiad parhaus yn ein hysgolion yn golygu bod ein disgyblion yn dysgu mewn rhai o'r cyfleusterau mwyaf modern a gall y rhai sydd angen cymorth ychwanegol gael gafael ar ddarpariaeth ragorol.
“Mae'r setliad cynyddol eleni gan Lywodraeth Cymru yn well nag yr oeddem wedi ei ddisgwyl. Mae'n galonogol gweld y pwysau ar awdurdodau lleol yn cael eu cydnabod gan Lywodraethau'r Senedd a San Steffan.
“Fodd bynnag, mae'r adnoddau ychwanegol er eu gwerthfawrogi yn llawer llai na'r hyn sydd ei angen i gynnal gwasanaethau lleol hanfodol.
“Mae hefyd yn wir bod y Fro yn un o'r cynghorau a ariennir isaf yng Nghymru. Rydym wrthi'n lobïo gweinidogion i fynd i'r afael â hyn.
“Fel Arweinydd rwyf bob amser wedi ceisio bod yn glir iawn gyda thrigolion ynglŷn â difrifoldeb y sefyllfa a'r materion y mae'n rhaid i ni gydbwyso wrth wario arian cyhoeddus.
“Y gwir amdani yw bod ein costau'n cynyddu'n llawer cyflymach na'n cyllid. Mae hyn yn ei gwneud hi'n amhosibl cynnal gwasanaethau ar y lefelau presennol.
“Mae'r cynnydd yn y Dreth Gyngor a gynigir yn un sy'n cynnig y cydbwysedd gorau rhwng cynyddu'r hyn yr ydym yn gofyn i drigolion ei
gyfrannu a diogelu'r gwasanaethau rydyn ni'n gwybod eu bod yn bwysig iddyn nhw. Os daw unrhyw gyllid ychwanegol ar gael byddwn yn
blaenoriaethu lleihau'r cynnydd arfaethedig yn y Dreth Gyngor ochr yn ochr â buddsoddi mewn gwasanaethau hanfodol.
“Unwaith eto eleni byddwn yn cymryd penderfyniadau anodd a digymunol er mwyn cyrraedd cyllideb gytbwys ar gyfer y flwyddyn i ddod. Er mwyn galluogi hyn byddwn yn parhau i ddod o hyd i ffyrdd newydd ac arloesol o ddarparu ein gwasanaethau a gwasanaethu ein preswylwyr yn well.
“Yn unol â'r blynyddoedd diwethaf ein blaenoriaeth llwyr fydd cynnal gwasanaethau ar gyfer y rhai yn ein cymunedau sydd eu hangen fwyaf.”
Mae Cyngor Bro Morgannwg, yn gyffredin â chynghorau ledled Cymru a Lloegr, yn profi pwysau ariannol sylweddol ar draws gofal cymdeithasol plant ac oedolion, mewn cyllid ysgolion yn enwedig darpariaeth Anghenion Dysgu Ychwanegol (ADY), ac wrth ddarparu cludiant i'r ysgol.
Mae awgrymiadau ar sut y gellir pontio'r bwlch cyllido wedi'u cynnwys mewn adroddiad i'w adolygu gan y Cabinet ar 16 Ionawr.
Mae'r rhain yn cynnwys cynnydd yn y Dreth Gyngor o 6.9 y cant a fydd yn cynhyrchu £8.543m ychwanegol a chynigion am £9.026 miliwn mewn arbedion o gyllidebau'r Cyngor. Mae'r cynigion arbedion hyn wedi'u nodi'n llawn yn yr adroddiad. Maent yn cynnwys codi taliadau am wasanaethau penodol a gweithredu ffyrdd newydd o weithio i leihau costau a chreu incwm yn unol â strategaeth Aillunio newydd y Cyngor.
Yn gysylltiedig â Rhaglen Adfywio'r Cyngor a'r cais Lefelu i Fyny llwyddiannus a fydd yn golygu creu marina yn y Barri, mae cynllun i rentu gofod swyddfa yn Swyddfa'r Doc gerllaw.
Gallai taliadau am rai gwasanaethau godi ac os cytunir ar y cynigion, byddai mwy o grwpiau chwaraeon a chymunedol yn cael cyfle i ennill mwy o annibyniaeth drwy gymryd drosodd y gwaith o reoli eu cyfleusterau, trefniant sydd eisoes wedi profi'n hynod boblogaidd ymhlith clybiau bowlio a sefydliadau eraill.
Mae adolygiad o sut mae rhai gwasanaethau gofal cymdeithasol yn cael eu darparu yn un arall o'r ffyrdd y gallai'r Cyngor arbed arian. Gallai nifer o adeiladau nas defnyddiwyd hefyd gael eu gwerthu neu eu trosglwyddo i grwpiau cymunedol.
Ar ôl i'r Cabinet eu hystyried, bydd y cynigion arbedion yn cael eu trafod gan bwyllgorau craffu a bydd ymgynghoriad cyhoeddus i gasglu barn trigolion cyn i'r gyllideb gael ei hystyried ymhellach a'i chwblhau mewn cyfarfod o'r holl gynghorwyr ym mis Mawrth.
Mae'r ymgynghoriad yn lansio ar 20 Ionawr 2025 a bydd yn rhedeg am bedair wythnos.