Cyngor sy’n wynebu diffyg cyllideb o £15.9 miliwn
Mae'r galw cynyddol am Ofal Cymdeithasol a darpariaeth ar gyfer disgyblion ysgol ag Anghenion Dysgu Ychwanegol (ADY) yn cyfrannu at fwlch cyllido rhagamcanol Cyngor Bro Morgannwg o bron i £26 miliwn ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf.
Amlygir sefyllfa ariannol y Cyngor mewn adroddiad i'w ystyried gan y Cabinet yr wythnos hon.
Mae'n datgelu bod yr Awdurdod yn wynebu pwysau cost o £34.325 miliwn, gydag amcangyfrifon yn awgrymu y bydd cyllid yn cwmpasu £7.825 miliwn o hynny yn unig, gan adael diffyg o £25.948 miliwn.
Mae adolygiad trylwyr o'r pwysau sylfaenol hyn wedi bod yn angenrheidiol i roi targed realistig i'r Cyngor ar gyfer ei raglen drawsnewid ac arbedion i bontio'r bwlch.
Mae'r ymyrraeth reoli hwn wedi lleihau'r prif bwysau i £23.2 miliwn, gan roi bwlch gweddilliol o £14.8 miliwn.
Dywedodd y Cynghorydd Lis Burnett, Arweinydd Cyngor Bro Morgannwg: “Does dim cuddio'r ffaith bod y Cyngor yn parhau mewn sefyllfa ariannol hynod heriol.
“Mae Awdurdodau Lleol wedi gweld toriadau cyson ar gyllid termau real ers mwy na degawd ac o'i gyfuno â chostau cynyddol, mae'n dod yn anoddach ac yn anoddach cydbwyso'r llyfrau.
“Mae'r rhwystrau sy'n ein hwynebu yn enfawr, ond mae gan y Cyngor agenda trawsnewid uchelgeisiol yr ydym yn hyderus y bydd yn dod ag arbedion effeithlonrwydd ar draws y sefydliad, tra gall defnydd gofalus o gronfeydd wrth gefn helpu i fynd i'r afael â'r broblem hefyd.
“Er hynny, mae hon yn sefyllfa hynod o brofion, un a fydd yn golygu bod penderfyniadau anodd a digymunol pellach ar y blaen wrth i ni edrych i ddiogelu'r gwasanaethau y dibynnir arnynt gan ein trigolion mwyaf bregus.”
Eleni mae Ysgolion a Gofal Cymdeithasol yn cyfrif am 70 y cant o gyllideb y Cyngor, i fyny o 68 y cant yn 2023/24, ac mae disgwyl i'r gyfran honno gynyddu ymhellach yn y dyfodol.
Mae hynny'n pwysleisio'r ffaith, hyd yn oed gyda Rhaglen Aillunio i ailgynllunio sut mae swyddogaethau'r Cyngor yn gweithredu, na ellir cynnal gwasanaethau mewn meysydd eraill ar y lefelau presennol.
Gosododd Llywodraeth y DU ei chyllideb gyntaf ar Hydref 30 gan amlinellu ei hawydd i 'drwsio gwasanaethau cyhoeddus' gydag ystod o fesurau codi trethi.
Mae mwy o arian ar gyfer iechyd, ysgolion a gofal cymdeithasol ar lefel y DU gyda £1.7 biliwn o arian yn mynd i Lywodraeth Cymru.
Fodd bynnag, mae hyn yn cynnwys 2024/25 a 2025/26 gyda'r adnoddau yn cwmpasu cynnydd cyflog blynyddol a gytunwyd eisoes a chyfran sylweddol yn debygol o fynd i'r Gwasanaeth Iechyd.
Bydd penderfyniad Llywodraeth Cymru ar sut mae'r £1.7 biliwn hwn i'w ddyrannu'n hysbys yn ei chyhoeddiad cyllideb ar Ragfyr 10.
Mae cynnydd yn nifer y disgyblion ag ADY a'r goblygiadau trafnidiaeth ysgol a ddaw â hyn, ochr yn ochr â nifer cynyddol o bobl sydd angen Gofal Cymdeithasol i oedolion neu blant wedi creu'r pwysau cost mwyaf sylweddol.
Mae adnoddau sy'n lleihau wedi cael eu cymhlethu gan brisiau ynni uchel, chwyddiant a chyfraddau llog.
Ar hyn o bryd mae gweithgrwpiau cyllideb yn gweithredu ar draws holl feysydd y Cyngor i nodi arbedion.
Bydd y rhain yn cael eu cyflwyno i Gabinet y Cyngor fel rhan o'r broses pennu'r gyllideb sy'n dod i ben gyda chytuno ar y ddogfen derfynol mewn cyfarfod o'r holl gynghorwyr ym mis Mawrth.