Astudiaethau archeolegol yn datgelu tirwedd hanesyddol Lôn Pum Milltir
Mae archeolegwyr sy'n gweithio i Gyngor Bro Morgannwg wedi gwneud darganfyddiadau hanesyddol arwyddocaol yn Lôn Pum Milltir (A4226) y Barri.
Dechreuodd Rubicon Heritage Services Ltd gloddio'r safle yn 2017 cyn prosiect y Cyngor i wella ffordd yr A4226.
I ddechrau, roedd safle'r astudiaeth yn destun asesiad desg ac arolwg geoffisegol a oedd yn nodi'r meysydd allweddol yr oedd angen eu harchwilio ymhellach.
Nodwyd bod tair ardal yn arwyddocaol iawn gydag olion helaeth ac arwyddocaol felly cawsant eu cloddio'n llawn.
Datgelodd y cloddio amrywiol artiffactau a strwythurau diddorol, gan ddarparu tystiolaeth o'r bobl oedd yn byw yn yr ardal o'r cyfnod cynhanesyddol cynnar hyd at y cyfnod Rhufeinig.
Ymhlith y darganfyddiadau roedd olion yr hyn y credir iddo fod yn filwr Rhufeinig wedi’i gladdu gyda'i gleddyf, offer ffermio o'r Oes Haearn, safleoedd claddu hynafol a gweddillion cyfres o dai crwn.
Drwy gydol y gwaith cloddio, ymwelodd cynrychiolwyr Amgueddfa Genedlaethol Cymru, GGAT, Prifysgol Caerdydd a Cadw â'r safle a chydgysylltu â Rubicon.
Yn dilyn yr ymchwiliadau, mae Rubicon Heritage wedi cyhoeddi e-lyfr archeolegol ar y gwaith a wnaed rhwng 2017-2019 a map stori rhyngweithiol o'u canfyddiadau.
Bydd y canfyddiadau academaidd manwl ar gael tua diwedd 2022 pan fydd yr arbenigwyr wedi cwblhau eu dadansoddiad.
Dywedodd Emma Reed, Pennaeth Gwasanaethau Cymdogaeth a Thrafnidiaeth: "Mae'n wych dysgu bod yr astudiaeth archeolegol yn Lôn Pum Milltir wedi datgelu hanes mor fanwl o'r ardal.
"Mae'r cynllun wedi datgelu olion diddorol ac annisgwyl weithiau, sy'n ein helpu i ddeall sut cafodd y dirwedd amaethyddol a welwn heddiw ei llunio."
Dywedodd Mark Collard, Cyfarwyddwr Grŵp Archaeoleg Red River, sy'n cynnwys Rubicon Heritage Services Ltd: "Roedd yn fraint i'n tîm fod wedi cyflwyno prosiect sydd wedi ychwanegu cynifer o ddarganfyddiadau newydd am archaeoleg a hanes Bro Morgannwg.
"Rydym yn falch iawn o allu rhannu'r canlyniadau mewn fformat mor hygyrch â chymunedau'r ardal."